Güney Azerbaycan

 

GÜNEY AZERBAYCAN

Settar Han önderliğindeki Tebriz merkezli Güney Azerbaycan Türkleri , 1906 yılında mücadele başlamış ise de, İran’ı iki nüfuz bölgesine ayıran 1907 Rus-İngiliz Anlaşması’nın imzalanmasından sonra Ruslar bu hareketin Kuzey Azerbaycan’a sıçramasından korktukları için İngilizler ve İranlılar ile anlaşarak bu hareketin bastırılması için elinden geleni yapmıştır. Daha sonra Kaçar Hanedanını devirerek başa geçen Pehlevi Hanedanının polis teşkilatı Azerbaycan Türkleri üzerinde büyük bir baskı oluşturmuştur. Bu baskıya dayanamayan Azerbaycan Türkleri 1920 ve 1922’de yeniden başkaldırmışlar ise de kanlı bir şekilde bastırılmıştır.

İran’ın bu vahşi baskısı 1930’lara kadar devam etmiştir. 1930’lar İran’daki Rus-İngiliz rekabeti devam etmiş ve İran petrollerinden pay alma mücadelesi 1940’lar ciddi bir hale gelmişti. 2.Dünya Savaşının bitmesiyle Ruslar, İran’daki Türkleri bir maşa olarak kullanmak istemiştir. Bu amaçla Rusya, Güney Azerbaycan Türklerinin giriştikleri mücadeleye politik yönden destek vermişlerdir.

Güney Azerbaycan Türkleri İran hükümetinden iki talepte bulunmuştur.

1-  Azerbaycan’da Türkçe eğitim yapan okulların açılması,

2- Azerbaycan’a otonomi tanıması.

Güney Azerbaycan Türkleri haklarını silahla koruma yoluna giderek  Azerbaycan’ın tamamını kontrol altına almışlardır. Bu gelişme karşısında İran harekete geçince Ruslar bu harekete engel oldu. Bunun üzerine Güney Azerbaycan Türkleri İran’a bağlı otonom Azerbaycan Cumhuriyetini ilan ettiler.

Rusların İran’dan çekilmesinden sonra Güney Azerbaycan İran tarafından 14 Aralık 1946’da işgal edildi. İran işgalindeki Güney Azerbaycan’da Türk ve Türkçe kelimeleri ve Türkçe öğrenmek yasaklandı. Böylelikle Güney Azerbaycan Türklerini İranlılaştırma politikası uygulanmıştır.

 

Settar Han

 

Kaçar Hanedanından son İranın başına geçen Pehleviler Hanedanın ilk şahı Rıza Şah Pehlevi

 

Güney Azerbaycan Cumhuriyeti (1945-1946)

Azerbaycan Tarihi Genel Bakış

AZERBAYCAN ADININ ORTAYA ÇIKIŞI VE

TÜRKLERİN BURAYA YERLEŞMESİ

Türklerin Azerbaycan’ a ilk gelişi M.Ö. 7. Yüzyılda olmuştur. İlk olarak bu bölgeye Sakalar (İskitler) olarak bilinen Türk kavmi yerleşmiştir. Sakalardan sonra bu bölgeye Türk oldukları iddia edilen Albanlar yerleşmiştir. Daha sonra bu bölgeye Medler hakim olmuş ardından da Büyük İskender bu bölgeyi ele geçirmiştir. İskender’in ölümünden sonra bu bölgede Media-Atropatan devleti kurulmuştur. “Ateş Yurdu” manasına gelen “Atropatan”ın bir ülke adı olarak ortaya çıkışı bu bölgede ateşperestliğin yaygın oluşunun en büyük delilidir. İranlıların Aterpatagau ve Ader-bigan ve Arapların Azerbaycan dedikleri bu ülke, Türklerin de Müslüman olmaları dolayısıyla Azerbaycan adı bugüne kadar son söyleniş şekliyle gelmiştir.  

M.S. 48 yılında ikiye bölünen Büyük Hun İmparatorluğu batı kısmını teşkil eden Hun Türklerinin bir kısmı Azerbaycan’a yerleşmiştir. Hunlardan sonra Hazarlar, Sabirler ve Ağaçeriler de buraya yerleşmiştir. 8. Yüzyıl ortalarında İslam ordularının Kafkasya’ya gelmesiyle buradaki Türk kavimleri Müslüman olmuşlardır. Azerbaycan’ın tam bir Türk yurdu haline gelmesi Malazgirt Zaferiyle olmuştur. Bu zaferle Anadolu ve Azerbaycan’a çok sayıda Türk kavmi yerleşmiştir. Moğol İstilası sırasında da yine çok sayıda Türk kavmi Azerbaycan’a yerleşmiştir.

Azerbaycan Türkleri, Selçuklulardan sonra Moğollar ve Timurlular idaresinde yaşamış daha sonra da Ak Koyunlu ve Kara Koyunlu Devletlerini kurmuşlardır. Daha sonra bu bölgeye Şah İsmail’in kurduğu Türk devleti olan Safeviler hakim olmuşlardır. Kanuni Sultan Süleyman zamanında ise Azerbaycan Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Azerbaycan’a hakim olabilmek için Osmanlılar ve Safeviler uzun süren savaşlara girişmiştir. Safevilerin yıkılmasından sonra bu bölgeye Afşar Nadir Şah hakim olmuş ardından da, yine bir Türk kavmi olan Kaçarlar bu bölgeye hakim olmuşlardır.

Yüzlerce yıldır Türk toprağı olan Azerbaycan, son olarak Rus işgaline uğramıştır. 16. Yüzyıldan itibaren Türkistan’daki Türk Hanlıklarını bir bir işgal eden Rusya, 1804 yılında Gence’yi işgal etti. Gence’nin adı Rus Çariçesi şerefine Yelizavetpol olarak değiştirildi. Daha sonra Ruslar Derbend, Şirvan, Bakü ve Kuba’yı işgal etti. Gülistan Anlaşması(1813) ve Türkmençay Anlaşması(1827) ile Azerbaycan toprakları İran ve Rusya arasında paylaşıldı. Azerbaycan’ın güneyi İran’ın , kuzeyi ise Rusya’nın hakimiyerine girdi. Ruslar, Azerbaycan ve Anadolu arasında tampon bölge oluşturmak amacıyla Anadolu’daki Ermenileri Erivan’a yerleştirdi. Uzun süre Rus işgalinde yaşayan Azerbaycan 1918’de bağımsızlığını ilan etse de 1920’de Sovyet Rusya işgaline uğradı. Yıllarca Sovyetler işgalinde kalan Azerbaycan ve diğer Türk toplulukları 1991’de bağımsızlıklarını ilan ettiler.

 

Azerbaycan bayrağı, mavi Türklüğü, kırmızı medeniyeti, yeşil İslam'ı simgeler.

 

 

 

20 Yanvar( Ocak ) 1990 Katliamı sırasında Kızılordu

 

 

 

 

İran işgalindeki Güney Azerbaycan