Coğrafi Keşifler - 2

Avrupalılar Batlamyus’un haritasına başlangıçta çok ciddi bir katkı sağlayamamışlardır. Müslümanlardan aldıkları bilgiler doğrultusunda Doğu hakkında ilk bilgilere ulaşmışlardır. Haçlı Seferlerinin büyük bir kısmının başarısızlığa  uğraması İtalya devletlerinin Müslüman Türklerle çok yakın ticari münasebetlerde bulunması sebebiyle Venedik ve Cenevizliler orta ve Uzak Doğu hakkında ilk bilgilere ulaşmışlardır. Ancak Moğolların Uzak Doğudan Orta Doğuya gelmeleri, Anadolu Selçuklu Devletine büyük bir darbe indirmeleri Papalık ve İtalyan devletlerin dikkatini çekmiştir. 1243 yılında Kösedağ Savaşında Selçukluların Moğollar tarafından mağlup edilmesi ve Anadolunun Moğol işgaline uğraması nedeniyle Papalığın öncülüğü ve Venedik ile Cenevizin finanse etmesiyle Uzak Doğuya ilk seyyahlar gönderilmeye başlanmıştır. 

Papa 4. İnnocent Venedik’in desteğiyle 1245 yılında Plan Carpini isimli bir papazı elçi olarak Moğollar ve Kıpçaklara gönderdir. Plan Carpini Karakum’a kadar gitti. 1248’de aynı bölgeye Andrea isimli papaz gitmiştir. 1253’te William Rubruk Moğolistan’a giderek burada 2 yıl kaldı ve Doğu hakkında önemli bilgiler verdi. Özellikle Moğollar, Türkistan ve Horasan hakkında Avrupalıların hiç bilmedikleri bilgiler Çin ve Hindistan’ın zenginlikleri bu seyahatnamelerde anlatılmıştır. Venediklilerin ipek ve baharat yolundan gelen malları Avrupa’ya taşımak suretiyle büyük zenginlik elde etmeleri, Venedikli tüccarlarda bu zenginliğin kaynağını öğrenme merakı ortaya çıkarmıştır.

Papalığın himayesi ve Venedik’in masrafları karşılaması suretiyle Polo kardeşler ( Marco, Nikolo, Maleo ) Uzakdoğu’ya seyahatler yapmışlardır. Birkaç defa seyahat eden Marco Polo 1271 yılında Venedik’ten hareket ederek Türkistan üzerinden Bedehşan, Hotan ve Gobi çölünü aşarak Moğolistan’a gitmiş Hülagu Han ve Kubilay Hanla görüşmüş onlarla dostluk kurmuştur. Dönüş yolunda Çin, Hindistan, Sumatra, Türkistan, Horasan üzerinden Anadoluya gelmiş ve buradan Venedik’e dönmüştür. Gerek önceki seyyahlar gerekse Polo kardeşler Çin ve Hindistan’da gördükleri zenginlik karşısında büyük bir şaşkınlığa uğrayarak gördüklerini seyahatnamelerde anlatıp buraları cennet olarak tasvir etmiştir.

 

Marco Polo

 

Hülagu Han

 

Kubilay Han

 

Papa 4. İnnocent ve Moğollara gönderdiği elçiler

 

William Rubruk'un seyahat güzergahı

Coğrafi Keşifler - 1

 

COĞRAFİ KEŞİFLER

Bilinen ilk harita Amasyalı Strabon’a aitti. Bu harita sadece Avrupa, İngiltere, Mezopotamya ve Akdeniz’in kuzey kıyıları hakkında bilgi veriyordu. Batlamyus’un haritası ise daha kapsamlıydı. Britanya, Mısır ve Mezopotamya daha detaylı bilgiler verilmiştir. İslam medeniyetinin ortaya çıkışıyla İslam alimleri coğrafyaya önemli katkılar yapmıştır.

Mesudi, İbni Havkal, İbni Fadlan, El Biruni, İbni Said, İbni Batuta gibi gibi seyyahlar, gördükleri yerler hakkında önemli bilgiler elde etmişler ve bu bilgileri coğrafyacılar harita üzerinde göstermişlerdir. 8 ve 11. Yüzyılları arasında Müslümanlar tarafından coğrafya ve haritacılık konusunda çok önemli çalışmalar yapılırken batıdaki çalışmalar yok denecek kadar azdır.

Nitekim İskandinav denizciler balıkçılık yapmak amacıyla Kuzey Buz Denizine açılmışlar ve Kuzey Atlantik’i görerek Batlamyus’un haritasında olmayan yerleri haritaya eklemişlerdir. Norveçli denizciler Beyaz Denize tesadüfen İzlanda ve Grönland’ı keşfetmişlerdir. Bizans’ta Batlamyus’un haritası bilinmesine rağmen haritacılık konusunda hiçbir çalışma yapılmamış sadece savaşlar ve doğudan gelen tüccarlar vasıtasıyla Doğu ülkeleri hakkında bilgi edinmeye çalışmışlardır.

Müslüman Araplar hac ve ticaret amacıyla Arabistan’a gelenlerden geldikleri yerler hakkında bilgi toplarken aynı zamanda İslam’ı yaymak amacıyla Asya ve Afrika’ya çok sayıda insan göndermişler ve bunların verdikleri bilgiler doğrultusunda haritalara önemli eklemelerde bulunmuşlardır.

9.yüzyılın sonlarında Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle İran, Horasan ve Türkistan hakkında önemli bilgiler öğrenmişlerdir.  Öğrendikleri bu bilgiler harita üzerinde gösterilmiş ve böylelikle Asya hakkında yeni bilgilere ulaşılmıştır. Müslüman Araplar özellikle Afrika hakkında çok önemli veriler toplayarak bunları haritalandırmıştır.

Abbasi halifesi Me’mun , Batlamyus’un haritasını Arapçaya tercüme ettirip yeni bilgiler ilave ettirdikten başka ilk defa bir meridyen genişliğini ölçtürmüştür. Meridyenin genişliğini ölçme işi Ebu Fida ve İbni Yunus tarafından eserlerinde geniş bir şekilde anlatılmıştır.

Arap astronomi alimi Ebu Hasan Afrika ve İspanya üzerinde inceleme yaparak Batlamyus’un haritasının hatalı olduğunu tespit edip doğru bir şekilde haritalandırmıştır. Enlem ve boylam konusunda önemli çalışmalar yaparak iki eser yazmıştır. 9. Yüzyılda İstahri, enlem ve boylam konusunda önemli çalışmalar yapmış ve kitap yazmıştır. 10. Yüzyılda İbni Halkav yine İspanya ve Afrika konusunda iki önemli eser yazmıştır. 11. Yüzyılda Mesudi ve Bekri coğrafya ve haritacılık konusunda çalışmalar yapmıştır.

12. yüzyılda Endülüslü İdrisi ilk defa 69 haritadan oluşan bir dünya haritası yapmıştır. 13. Yüzyılda Yakubi Mülükü Zeheb adında bir coğrafya ansiklopedisi hazırlamıştır. 13 ve 14. Yüzyıllarda  astronomi bilgini Kazvini ve Ebu Fida coğrafya ve haritacılık konusunda önemli eserler yazmışlardır. (Asarı Bilad Ahbarul Bilad, Kazvini’nin eseri) Arap ve Türk coğrafyacılar İran, Horasan ve Arabistan hakkında önemli bilgiler vermiştir. Müslüman Arapların 14. Yüzyıldan itibaren Asya’nın en doğu ucuna ulaştıkları hatta Japonya ve Avustralya’ya gittiklerine dair bilgiler vardır.

Arap coğrafyacılar Afrika’da Sudan, Habeşistan, Kamerun, Madagaskar’a kadar ulaşmışlardır. Afrika’yı baştan başa gezerek Nun Burnuna  ulaşmışlardır. Araplar İspanya’dan Çin’e kadar ticaret yaptıkları için gördükleri pek çok yeri coğrafyacılara bildirmişler ve bunlar harita üzerinde gösterilmiştir.

 

                                               

                                                                       Amasyalı Strabon

 

                                

 

 

                                 

                                                                        İbni Battuta

                         

                                                                        Biruni

 

 

 

                     

                                                                       Batlamyus

 

             

                                                                    Batlamyus Haritası

               

                                                                       Me'mun Haritası

                                                             

                                                                            Ebu Fida

Güney Azerbaycan

 

GÜNEY AZERBAYCAN

Settar Han önderliğindeki Tebriz merkezli Güney Azerbaycan Türkleri , 1906 yılında mücadele başlamış ise de, İran’ı iki nüfuz bölgesine ayıran 1907 Rus-İngiliz Anlaşması’nın imzalanmasından sonra Ruslar bu hareketin Kuzey Azerbaycan’a sıçramasından korktukları için İngilizler ve İranlılar ile anlaşarak bu hareketin bastırılması için elinden geleni yapmıştır. Daha sonra Kaçar Hanedanını devirerek başa geçen Pehlevi Hanedanının polis teşkilatı Azerbaycan Türkleri üzerinde büyük bir baskı oluşturmuştur. Bu baskıya dayanamayan Azerbaycan Türkleri 1920 ve 1922’de yeniden başkaldırmışlar ise de kanlı bir şekilde bastırılmıştır.

İran’ın bu vahşi baskısı 1930’lara kadar devam etmiştir. 1930’lar İran’daki Rus-İngiliz rekabeti devam etmiş ve İran petrollerinden pay alma mücadelesi 1940’lar ciddi bir hale gelmişti. 2.Dünya Savaşının bitmesiyle Ruslar, İran’daki Türkleri bir maşa olarak kullanmak istemiştir. Bu amaçla Rusya, Güney Azerbaycan Türklerinin giriştikleri mücadeleye politik yönden destek vermişlerdir.

Güney Azerbaycan Türkleri İran hükümetinden iki talepte bulunmuştur.

1-  Azerbaycan’da Türkçe eğitim yapan okulların açılması,

2- Azerbaycan’a otonomi tanıması.

Güney Azerbaycan Türkleri haklarını silahla koruma yoluna giderek  Azerbaycan’ın tamamını kontrol altına almışlardır. Bu gelişme karşısında İran harekete geçince Ruslar bu harekete engel oldu. Bunun üzerine Güney Azerbaycan Türkleri İran’a bağlı otonom Azerbaycan Cumhuriyetini ilan ettiler.

Rusların İran’dan çekilmesinden sonra Güney Azerbaycan İran tarafından 14 Aralık 1946’da işgal edildi. İran işgalindeki Güney Azerbaycan’da Türk ve Türkçe kelimeleri ve Türkçe öğrenmek yasaklandı. Böylelikle Güney Azerbaycan Türklerini İranlılaştırma politikası uygulanmıştır.

 

Settar Han

 

Kaçar Hanedanından son İranın başına geçen Pehleviler Hanedanın ilk şahı Rıza Şah Pehlevi

 

Güney Azerbaycan Cumhuriyeti (1945-1946)